«Չի կարող անհիմն ինչ-որ բան դուրս գալ մարդու գանգատուփից»

«Իրատեսի» հյուրը ՌԱԶՄԻԿ ԴԱՎՈՅԱՆՆ է:
Թեև մեր զրույցը պոետի հետ երկարեց սովորականից ավելի ու այն հնարավոր չեղավ տեղավորել «...Եվ ոչ միայն մշակույթի մասին» խորագրի մեկ հրապարակման սահմաններում, միևնույն է, իմ հարցերի և Ռազմիկ Դավոյանի պատասխանների մեջ մնացին բազմաթիվ կախման կետեր, որոնց երբևէ անդրադառնալու հույսը չի լքում գոնե ինձ:
Իսկ զրույցը մենք ոչ թե ավարտեցինք, այլ ընդմիջեցինք պայմանական մի կետում, որին, ենթադրում եմ, պիտի հետևի մի նոր շարունակություն՝ լի առեղծվածային և իրական բազում պատմությունների արծարծումներով:

(սկիզբը՝ այստեղ)

«ԷՆ, ԻՆՉ ԿԱ ՄԱՐԴՈՒ ԵՐԵՎԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ, ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ ԵՂԵԼ Է, ԿԱ, ԿԱՄ ԿԱՐՈՂ Է ԼԻՆԵԼ»

-Պարոն Դավոյան, Դուք հասարակության կողմից սիրվել-ընդունվել եք իբրև պոետ, բայց բավական հաճախ հայտնվում եք տեսությունների, հետազոտությունների դաշտում: Արդ, Ձեր «Կենսական էներգիայի ուսմունքը» հետազոտական աշխատության մեջ տեսակետ եք հայտնում, թե մարդը կարող է ապրել Ադամի չափ՝ 930 տարի, եթե մինչև մահը մի քանի հարյուր մահ չապրի: Մարդը կարո՞ղ է շրջանցել այդ մահերն ապրելու պարագաները:
-Չէ՜, մարդն այդ մի քանի հարյուր մահն ի վիճակի չէ շրջանցելու, քանի որ դա անխուսափելի է սոցիալական-կենցաղային դժվարությունների, պետական կառավարման մեքենայի, արդարադատության խնդիրների և գոյություն ունեցող շատ այլ գործոնների պարագայում: Այդ ամենը մեկ օրվա մեջ մարդուն կարող են տասը մահ արժենալ: Սա անժխտելի բան է: Քանի՜ մարդ կարող է ասել էսպիսի խոսք. «Տասն անգամ մեռա, մինչև էդ անասունին տեսա»: Ես 1990-ականներին Հանրային հեռուստատեսությամբ մի հաղորդաշար եմ արել՝ «Դրախտի հիշողություն»: (Տեսնես, Ջուլիետ Կաժոյանը պահպանե՞լ է այդ ժապավենները): Այդ ժամանակ գտա ծերաբանների, որոնցից մեկը, որ իմ ծրագրի հյուրն էր, ասաց, որ անգլիացիների հետազոտությունները հիմա ապացուցում են, որ մարդը 250 տարի կարող է ապրել՝ առանց կասկածի: Ես համոզված եմ, որ ինչքան էլ չափազանցություններ լինեն Աստվածաշնչի Ծննդոց գրքում, այդ գրվածքները չեն կարող իրականությունից լրիվ կտրված լինել: Մի հրաշալի արտահայտություն կա, որ պետք է անպայման հաշվի առնենք. էն, ինչ կա մարդու երևակայության մեջ, իրականում եղել է, կա կամ կարող է լինել: Եթե հաղորդակցությունը մարդու և տիեզերքի ընդհանուր կապակցությունների մեջ է, չի կարող պատահել, որ անհիմն ինչ-որ բան դուրս գա մարդու գանգատուփից:

«ՖԻԼՄՈՎ ՊԻՏԻ ՑՈՒՅՑ ՏՐՎԵԻՆ ՄԵՐ ԵՐԵՔ ՀԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ»

-Ձեր «Թորոս Ռոսլին» վիպակը, որ մտածված էր որպես ապագա կինոսցենար, նույնիսկ նախանշված էր, որ պիտի այն նկարի Յուրի Երզնկյանը, այսօր որևէ շանս ունի՞ ֆիլմ դառնալու:
-Աստված բերանիցդ լսի: Դա մեծ միջոցներ պահանջող ֆիլմի նյութ է, և ռեժիսորներն էլ գիտեն այդ մասին, հետաքրքրվել են այն ամենով, ինչ կա ասպարեզի վրա: Բայց էդ միջոցները, էդ կարողությունները հավաքելու հնարավորություններ չկան մեզանում: Ես դա պատկերացնում էի որպես միջազգային ասպարեզ դուրս եկող ֆիլմ, որպես մի այնպիսի ֆիլմ, որը կանեին հզոր հոլիվուդյան ռեժիսորները: Նույնիսկ մտածում էի, որ Ջեք Նիքոլսոնին կնկարենք այդ ֆիլմում, որը ճիշտ իմ Մանգու խանի տիպաժն է: Ցանկություն ունեի, որ նա հրավիրվի և խաղա այդ փոքր, բայց հզոր դերը: Դա առանցքային կերպար պիտի լիներ ֆիլմում, պիտի լիներ ֆիլմի հզոր սկիզբը, մեխը: Էդպիսի սկիզբ ունենալուց հետո ֆիլմը զնգալով կգնար: Մտածում էի նաև, որ այդ ֆիլմում պիտի լինի Էնթոնի Քուինը՝ իր հայկական քթով: Հետո կար մի կարևոր գաղափար. ֆիլմով պիտի ցույց տրվեին մեր երեք հզորությունները: Մենք հզոր պետականություն ունեցանք մի կարճ ժամանակ՝ Կիլիկյան թագավորության շրջանում: Դա մի շրջան էր, երբ պետությունը, եկեղեցին և մշակույթը միասնական էին:
-Եվ հենց այդ միասնականությունն էր հզոր լինելու գործոնը: Դա՞ էիք մտադիր շեշտադրել ֆիլմում:
-Այո՛: Բոլորը միասին էին, միասնական, դրա համար էլ հզորություն ունեինք:
-Բայց մեզ համար արդյո՞ք բնորոշ հատկանիշ է միասնականությունը, եթե խնդիրը դիտարկենք մեր դարավոր պատմության հատույթում:
-Դա էլ առանձին տեսություն է, որ ձևակերպված է իմ մեկ այլ աշխատության մեջ: Տեսություն այն մասին, թե մեր ցաքուցրիվ բնավորությունը, բնույթը որտեղից են գալիս:
-Ի՞նչ աշխատություն է դա:
-Աշխատությունը «Կենսական էներգիայի ուսմունքի» շարունակությունն է, որտեղ երբեմն ստիպված եմ լինում դիմելու փիլիսոփաներին: Դա էլ անում եմ այն պատճառով, որ ընդունված է մտածել՝ եթե ցիտատ չես բերում, ուրեմն տգետ ես: Պիտի անպայման ցիտատ բերես, փաստերով խոսես, որ քեզ լուրջ վերաբերվեն:

«ՄԵՆՔ ՕՏԱՐՈՒԹՅԱՆ ԶԳԱՑՈՒՄ ՉՈՒՆԵՆՔ ԱՇԽԱՐՀԻ ՎՐԱ, ՄԵՆՔ ՖՐԱՆՍԻԱՅՈՒՄ ԷԼ ԵՆՔ ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔՈՒՄ, ԼԻԲԱՆԱՆՈՒՄ ԷԼ, ԳԼԵՆԴԵԼՈՒՄ ԷԼ»

-Եվ ուրեմն, ո՞րն է մեր ցաքուցրիվության պատճառը՝ ըստ Ձեզ և ըստ փիլիսոփաների ցիտատների:
-Օ՜, դա երկար պատմություն է, որի համար նախապատրաստական աշխատանք է հարկավոր, որպեսզի նյութը գա ու ճիշտ իր հարթության վրա տեղադրվի:
-Լա՛վ, հաջորդ զրույցի ժամանակ այդ մասին կխոսենք:
-Կխոսե՜նք, կխոսե՜նք: Բայց առայժմ պիտի մեկ նախադասությամբ ասեմ հետևյալը. մենք օտարության զգացում չունենք աշխարհի վրա, մենք չգիտենք՝ ինչ է «օտար» բառը, մենք Ֆրանսիայում էլ ենք մեր հայրենիքում, Լիբանանում էլ, Գլենդելում էլ: Որովհետև մեզ համար կա օտար մոլորակ, բայց չկա «օտար» բառը երկրագնդի վրա: Երկրագնդի վրա մեզ համար կարող է լինել խորթություն: Խորթություն՝ մեր և մյուսների միջև: Էդ խորթությունն էլ գալիս է շատ հիմնավոր պատճառներից, որոնցից գլխավորը Նոյի նզովքն է Քամին: Մենք չենք կարողանում Քամի սերունդներին ազատել էդ նզովքից: Թե չէ բոլորս եղբայրներ ենք՝ Նոյի զավակների ժառանգները: Տեսեք, մենք ուզում ենք թուրքերին ազատել ցեղասպանության նզովքից, որովհետև դա ուղղակիորեն Նոյից եկող նզովքն է՝ ուղղված Քամին: Նոյն իր նզովքը դրել է Քամի ու նրա սերունդների վրա, և մեզ համար էլ շատ ծանր պարտականություն է թողել՝ էդ նզովյալներին ազատելու նզովքից: Պարզ բան է, որ մենք նրանց չենք բնաջնջելու, չենք կարող բնաջնջել: Հայտնի չէ, թե առհասարակ մենք ինքներս ինչ կլինենք այն բանից հետո, եթե դրանց բնաջնջենք: Կլինենք մոտավորապես նույնը, ինչ իրենք, չէ՞:
-Իհարկե: Մանավանդ եթե հաշվի առնենք, թե այսօրվա, այսպես կոչված, թուրքերի ո՞ր տոկոսն է թուրք: Դրանց մեջ այնքա՜ն հայեր կան, որ նրանց բնաջնջելով՝ ինքներս մեզ ենք բնաջնջելու: Ինքնասպանի նման մի բան ենք դառնալու՝ մեզ վրա կրելով աստվածաշնչյան նզովքը:
-Էդ էլ՝ իր հերթին: Հիմա հասկացա՞ր, թե ո՞րն է մեր ցաքուցրիվ լինելու հիմքը: Մենք աշխարհիս երեսին օտարության զգացողություն չունենք:

«ԵՍ ԵՐԳԱՀԱՆԻՆ ԴԻՏՈՒՄ ԵՄ ԻԲՐԵՎ ԱՌԱՆՁԻՆ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐՆ ԻՐ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԵՆԵԼ Է ՄԻ ՈՒՐԻՇԻ ՏԵՔՍՏԻ ՎՐԱ»

-«Բաց քո կեղևը, ծա՛ռ,
Առ ինձ կեղևիդ մեջ...»։
Այս տողերով էր վերջերս բովանդակավորել ֆեյսբուքյան «Գրականություն» խմբի կայքէջը նրա վարող, գրականագետ Անի Փաշայանը՝ պոեզիային նվիրված օրվա լուսաբացին: Ձեր «Կեղևդ բաց արա» բանաստեղծությունը դարձել է համաժամանակյա քնարերգական արժեք: Այդ բանաստեղծության հիման վրա Ռուբեն Հախվերդյանի գրած երգը նույնպես, իմ համեստ կարծիքով, նպաստել է դրան: Համաձայն չե՞ք:
-Իհարկե համաձայն եմ: Այդ երգը նույնպես դեր ունեցավ բանաստեղծության ճանաչման հարցում:
-Առհասարակ, Ձեր և բարդերի միջև փոխըմբռնում և ստեղծագործական համագործակցություն կա: Վկա՝ Վահան Արծրունու հոբելյանական համերգը Առնո Բաբաջանյանի անվան համերգասրահում: Երգահանի և պոետի ամբիցիաները չե՞ն բախվում, չէ՞ որ երկու համազոր ուժ՝ պոեզիան և երաժշտությունը, ձուլվում են այդ երգերում ու դառնում մշակութային մի նոր իրողություն: Թեև Վահանի համերգի ժամանակ կեսկատակ-կեսլուրջ ասացիք, թե Ձեզ թվում է՝ այդ երգերի և՛ տեքստի, և՛ երաժշտության հեղինակը Դուք եք, Վահանին էլ թվում է՝ ինքն է:
-Ո՛չ մի ամբիցիա: Բացարձակապե՛ս:
-Ոչ մեկի դեպքո՞ւմ:
-Ո՛չ մեկի: Արթուր Մեսչյանն է սկսել այդ համագործակցությունը: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ ես նրանց որևէ բան պարտադրելու ո՛չ ցանկություն ունեմ, ո՛չ էլ իմաստ եմ տեսնում դրանում: Ես ասում եմ. «Ի՞նչն է ձեզ համար գրավիչ, այն էլ վերցրեք, ուզո՞ւմ եք բառեր փոխել՝ փոխեք, ուզո՞ւմ եք բառ ավելացնել՝ ավելացրեք, ուզո՞ւմ եք բառ պակասեցնել՝ պակասեցրեք»: Այդ ամենն ինձ որևէ կերպ չի խոցում, չի վիրավորում, որովհետև ես երգահանին դիտում եմ իբրև առանձին անհատականություն, որն իր գոյությունը հենել է մի ուրիշի տեքստի վրա: Լավ է արել, թող հենի: Եթե նա դրանով հաճույք է պատճառում մարդկանց (և իսկապես պատճառում է), ես որևէ կերպ դեմ չեմ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ